Ngưng thở khi ngủ: dấu hiệu, nguyên nhân, hậu quả và cách điều trị hiệu quả

Theo thống kê, cứ 5 người trưởng thành thì có 1 đang gặp vấn đề về ngưng thở khi ngủ, nhưng phần lớn không hề nhận ra. Mỗi đêm, cơ thể họ phải “chiến đấu” trong vô thức: ngừng thở, thiếu oxy, tim đập nhanh, rồi lại cố gắng hít vào để duy trì sự sống.

Ngưng thở khi ngủ (Sleep Apnea) không chỉ khiến bạn mệt mỏi, buồn ngủ ban ngày, mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến tim mạch, trí nhớ và hormone nội tiết.

Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu tường tận ngưng thở khi ngủ là gì, vì sao xảy ra hiện tượng này, có nguy hiểm không, cách điều trị ra sao, và quan trọng hơn – làm thế nào để lấy lại giấc ngủ trọn vẹn, an toàn cho tim và não bộ.

1. Ngưng thở khi ngủ là gì?

“Ngưng thở khi ngủ” – nghe có vẻ lạ, nhưng thực ra đây là một rối loạn giấc ngủ khá phổ biến — khi mà hơi thở của bạn tạm ngừng hoặc bị gián đoạn nhiều lần trong lúc ngủ. Mỗi lần như vậy có thể kéo dài vài giây đến vài chục giây, và lặp lại hàng chục, thậm chí hàng trăm lần trong một đêm.

Có thể bạn sẽ nghĩ rằng chỉ ngưng thở vài giây ngắn ngủi thì không có gì nghiêm trọng, nhưng thực tế là mỗi lần ngừng thở, não và tim đều bị “thiếu oxy”, buộc cơ thể phải tỉnh dậy trong chớp mắt để lấy hơi. Vấn đề là bạn không hề nhận ra điều đó, chỉ biết rằng sáng dậy luôn cảm thấy mệt, uể oải, và chẳng hiểu vì sao ngủ đủ mà vẫn không tỉnh táo.

2. Cơ chế của ngưng thở khi ngủ

Để hiểu rõ ngưng thở khi ngủ là gì và nguy hiểm ra sao, ta cần nhìn vào cơ chế hoạt động của hơi thở trong giấc ngủ — một quá trình tưởng chừng tự nhiên nhưng lại vô cùng tinh vi, được điều khiển bởi não bộ, cơ hô hấp và cấu trúc đường thở.

2.1. Bình thường, hơi thở khi ngủ hoạt động thế nào?

Khi bạn ngủ, não vẫn tiếp tục gửi tín hiệu đều đặn đến các cơ tham gia hô hấp như cơ hoành, cơ liên sườn, cơ hầu – họng… để giữ nhịp thở ổn định và đường thở luôn mở.

Không khí sẽ:

• Đi qua mũi và miệng,
• Xuống hầu họng,
• Qua thanh quản,
• Vào khí quản và phổi, giúp trao đổi oxy – CO₂ liên tục trong suốt đêm.

Ở người khỏe mạnh, quá trình này diễn ra trơn tru và không bị gián đoạn.

2.2. Điều gì xảy ra với người mắc chứng ngưng thở khi ngủ?

Với người bị chứng ngưng thở khi ngủ, các mô mềm ở vùng hầu họng bị sụp xuống hoặc lưỡi rơi về phía sau, đường thở hẹp lại hoặc tắc nghẽn hoàn toàn.
Hậu quả là:

• Không khí không vào được phổi dẫn đến lượng oxy trong máu giảm.
• Não phát hiện tín hiệu thiếu oxy và ngay lập tức kích hoạt phản xạ tỉnh giấc ngắn (micro-arousal).
• Người bị ngưng thở sẽ bật dậy hoặc cựa mình nhẹ, há miệng thở mạnh (thường nghe như tiếng khịt, tiếng ngáy to).
• Sau đó, hơi thở trở lại bình thường… cho đến khi chu kỳ ngưng thở lặp lại.

Chu kỳ này có thể xảy ra hàng chục đến hàng trăm lần mỗi đêm, khiến não không bao giờ vào được giấc ngủ sâu (deep sleep hoặc REM). Cho dù ngủ đủ 8 tiếng, sáng hôm sau cơ thể vẫn mệt mỏi, thiếu phục hồi và rối loạn hormone.

2.3. Cơ chế khác nhau giữa các dạng ngưng thở khi ngủ

Mặc dù cùng có điểm chung là sự gián đoạn hơi thở khi ngủ, nhưng cơ chế gây ra hiện tượng ngưng thở khi ngủ lại khác nhau ở từng loại. Hiểu rõ cơ chế là bước đầu để xác định phương pháp điều trị phù hợp, tránh nhầm lẫn giữa các dạng ngưng thở khi ngủ.

2.3.1. Cơ chế ngưng thở khi ngủ tắc nghẽn (OSA – Obstructive Sleep Apnea)

Đây là dạng phổ biến nhất, chiếm hơn 80% các trường hợp ngưng thở khi ngủ.
Cơ chế chủ yếu liên quan đến sự tắc nghẽn đường thở trên — cụ thể là vòm họng, lưỡi, hoặc mô mềm vùng hầu họng bị xẹp xuống khi ngủ.

Khi cơ thể đi vào giấc ngủ sâu, các cơ vùng họng và lưỡi tự nhiên giãn ra. Ở người có cấu trúc hẹp đường thở hoặc thừa cân, lưỡi và mô mềm phía sau họng có thể che kín luồng khí, khiến hơi thở bị ngắt quãng.

Cơ thể phản ứng bằng cách:

• Não phát tín hiệu báo động để đánh thức người bệnh tạm thời (micro-awakening).
• Cơ hô hấp gồng lên để “mở đường thở” trở lại.
• Người bệnh thở hắt mạnh, hoặc khịt khịt, rồi ngủ tiếp mà không hề nhớ sáng hôm sau.

Chu kỳ này lặp đi lặp lại hàng chục, thậm chí hàng trăm lần mỗi đêm — khiến chất lượng giấc ngủ giảm sâu, dù người bệnh vẫn tưởng mình “ngủ đủ giấc”.

Các yếu tố góp phần gây tắc nghẽn:

• Béo phì, thừa cân: mỡ quanh cổ làm hẹp đường thở.
• Cấu trúc bất thường: hàm nhỏ, lưỡi to, amiđan phì đại, vách ngăn mũi lệch.
• Uống rượu, thuốc an thần: làm cơ vùng họng giãn nhiều hơn.
• Tư thế ngủ ngửa: lưỡi dễ tụt ra sau, che đường khí.

2.3.2. Cơ chế ngưng thở khi ngủ trung ương (CSA – Central Sleep Apnea)

Khác với OSA, dạng ngưng thở khi ngủ trung ương không phải do tắc nghẽn đường thở, mà là do não tạm thời “quên” ra lệnh hít thở.

Cụ thể:

• Trung tâm hô hấp trong hành não (brainstem) chịu trách nhiệm điều khiển nhịp thở dựa vào lượng CO₂ và O₂ trong máu.
• Khi trung tâm này bị rối loạn — do tổn thương thần kinh, bệnh tim, hoặc thuốc ức chế thần kinh trung ương — não không gửi tín hiệu cho cơ hô hấp hoạt động, dẫn đến ngừng thở tạm thời, dù đường thở vẫn mở.

Hậu quả:
Cơ thể thiếu oxy, nồng độ CO₂ tăng, não buộc phải “tỉnh lại” và khởi động thở lại.
Tình trạng này thường lặp đi lặp lại, gây ra giấc ngủ gián đoạn, đánh trống ngực, hụt hơi, hoặc mất ngủ mãn tính.

2.3.3. Cơ chế ngưng thở khi ngủ hỗn hợp (Mixed Sleep Apnea)

Đây là dạng kết hợp giữa hai cơ chế trên – ban đầu do não “quên thở” (trung ương), nhưng ngay sau đó đường thở lại bị xẹp (tắc nghẽn).

Thường gặp ở bệnh nhân OSA nặng hoặc những người đang điều trị OSA bằng máy CPAP, khi hệ thần kinh và hô hấp vẫn chưa điều chỉnh nhịp thở ổn định.

Cơ chế xảy ra ngưng thở khi ngủ hỗn hợp:

1. Giai đoạn đầu: não không kích hoạt hô hấp, xảy ra hiện tượng ngừng thở trung ương.
2. Khi não “bắt đầu thở lại”, cơ hô hấp hoạt động nhưng đường thở đã xẹp, gây tắc nghẽn thứ phát.
3. Kết quả là chuỗi ngừng thở phức hợp, khiến giấc ngủ bị gián đoạn nặng và oxy máu giảm sâu.

2.4. Vì sao hiện tượng này nguy hiểm?

Mỗi lần ngưng thở, oxy giảm – CO₂ tăng – tim phải làm việc gấp đôi để bơm oxy đến các cơ quan. Về lâu dài, cơ thể rơi vào tình trạng stress sinh lý mạn tính, dẫn đến:

• Huyết áp tăng đột ngột khi ngủ.
• Nhịp tim không đều, dễ rối loạn nhịp.
• Hormone stress (cortisol) tăng cao, dẫn đến khó ngủ, mệt mỏi, tăng cân.
• Não thiếu oxy thường xuyên: giảm trí nhớ, kém tập trung, dễ cáu gắt.

Hiểu được cơ chế này giúp bạn thấy rõ: ngưng thở khi ngủ không đơn giản là ngáy to hay ngủ không sâu, mà là một rối loạn sinh lý phức tạp, ảnh hưởng trực tiếp đến tim mạch, não bộ và tuổi thọ.

2.5. Các yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng bị ngưng thở khi ngủ

Dù không phải nguyên nhân trực tiếp, nhưng những yếu tố sau khiến nguy cơ mắc bệnh cao hơn nhiều:

Ngưng thở khi ngủ không chỉ do một nguyên nhân duy nhất, mà là sự cộng hưởng giữa cấu trúc cơ thể, lối sống và hoạt động của não bộ. Vì vậy, muốn điều trị hiệu quả, bác sĩ cần xác định chính xác dạng và nguyên nhân gốc rễ — từ đó lựa chọn phương pháp phù hợp (giảm cân, thay đổi thói quen, hoặc dùng thiết bị hỗ trợ hô hấp như CPAP).

3. Biến chứng và hậu quả của ngưng thở khi ngủ

Rất nhiều người nghĩ ngưng thở khi ngủ chỉ là “ngáy to” hay “ngủ không sâu”, nhưng thực tế, tình trạng này ảnh hưởng đến gần như toàn bộ cơ thể – từ tim, não, nội tiết, cho đến tâm trạng và tuổi thọ.
Khi hơi thở bị gián đoạn hàng chục lần mỗi đêm, não và các cơ quan liên tục rơi vào trạng thái thiếu oxy, dẫn đến stress sinh lý mạn tính – và đó chính là gốc rễ của hàng loạt vấn đề sức khỏe nghiêm trọng.

3.1. Gây rối loạn tim mạch và huyết áp

Đây là biến chứng thường gặp nhất và cũng nguy hiểm nhất.
Mỗi lần ngưng thở, lượng oxy trong máu giảm, khiến tim phải co bóp mạnh và nhanh hơn để bơm oxy đến các cơ quan. Hiện tượng này lặp đi lặp lại suốt đêm khiến tim luôn trong trạng thái “căng thẳng”.

Hậu quả lâu dài:

• Tăng huyết áp mạn tính: Cơ thể giải phóng hormone stress (adrenaline, cortisol) khi thiếu oxy, khiến huyết áp tăng cao kể cả ban ngày.
• Rối loạn nhịp tim: Dễ gặp rung nhĩ, tim đập nhanh hoặc loạn nhịp khi ngủ.
• Tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim, đột quỵ: Do tình trạng thiếu oxy và tăng huyết áp đột ngột ban đêm.

3.2. Ảnh hưởng nghiêm trọng đến não bộ và trí nhớ

Não là cơ quan nhạy cảm nhất với việc thiếu oxy.

Khi ngưng thở lặp lại nhiều lần, não không được phục hồi đúng cách trong giấc ngủ sâu, làm suy giảm khả năng nhận thức.

Biểu hiện thường thấy là:

• Mất tập trung, hay quên, giảm khả năng ghi nhớ ngắn hạn.
• Tư duy chậm, giảm hiệu suất công việc hoặc học tập.
• Dễ cáu gắt, lo âu, rối loạn cảm xúc.

Về lâu dài, ngưng thở khi ngủ làm tăng nguy cơ sa sút trí tuệ, Alzheimer và trầm cảm – đặc biệt ở người trung niên và cao tuổi.

3.3. Mệt mỏi kéo dài, buồn ngủ ban ngày

Do não phải “thức” nhiều lần để khôi phục hơi thở, người bệnh hiếm khi đạt được giấc ngủ sâu (deep sleep hoặc REM). Hậu quả là dù ngủ đủ giờ, bạn vẫn thức dậy mệt mỏi, đau đầu, thiếu năng lượng.

Nguy hiểm hơn, tình trạng buồn ngủ ban ngày làm tăng nguy cơ tai nạn giao thông hoặc tai nạn lao động, vì não bộ không đủ tỉnh táo để phản ứng nhanh.

3.4. Gây rối loạn nội tiết và tăng cân

Ngưng thở khi ngủ làm đảo lộn nhịp sinh học của hormone:

• Giảm leptin – tăng ghrelin: khiến bạn thèm ăn và khó kiểm soát cân nặng.
• Tăng cortisol mạn tính: khiến cơ thể tích mỡ vùng bụng, rối loạn chuyển hóa.
• Giảm testosterone ở nam giới và rối loạn hormone sinh dục ở nữ, ảnh hưởng đến sinh lý và khả năng sinh sản.

3.5. Ảnh hưởng đến tâm lý và chất lượng cuộc sống

Giấc ngủ bị gián đoạn kéo dài khiến não không sản xuất đủ serotonin và dopamine, là các chất dẫn truyền thần kinh giúp cân bằng cảm xúc.
Người bệnh thường cảm thấy:

• Dễ cáu gắt, lo lắng, trầm cảm nhẹ.
• Giảm hứng thú với công việc và các hoạt động hàng ngày.
• Giảm ham muốn tình dục, dễ xung đột trong mối quan hệ vợ chồng.

Không ít trường hợp chứng ngưng thở khi ngủ khiến bạn cảm thấy mất tự tin khi ngủ cùng người khác vì ngáy to hoặc thở khò khè, làm ảnh hưởng đến đời sống cá nhân.

3.6. Làm giảm tuổi thọ và tăng nguy cơ tử vong sớm

Nếu không được điều trị, ngưng thở khi ngủ mạn tính có thể rút ngắn tuổi thọ từ 5–10 năm.
Nguyên nhân là do tim, não, mạch máu, hệ nội tiết đều bị tổn thương âm thầm trong suốt thời gian dài.

4. Dấu hiệu nhận biết ngưng thở khi ngủ

Điều đáng sợ nhất của ngưng thở khi ngủ (Sleep Apnea) là người bệnh thường không hề biết mình đang mắc phải. Họ ngủ như bình thường, chỉ đến khi người thân phát hiện tiếng ngáy bất thường hoặc thấy những lúc “ngừng thở” trong đêm mới nhận ra vấn đề nghiêm trọng.

Để giúp bạn phát hiện sớm và không chủ quan, dưới đây là những dấu hiệu đặc trưng của hội chứng này – cả trong khi ngủ lẫn lúc thức dậy.

4.1. Dấu hiệu khi đang ngủ

Ngáy to, kéo dài

• Là triệu chứng phổ biến nhất của ngưng thở khi ngủ tắc nghẽn (OSA).
• Tiếng ngáy thường to, khàn, ngắt quãng, và đôi khi dừng đột ngột vài giây – chính là lúc người bệnh ngưng thở.
• Sau đó, họ có thể thở hổn hển, nấc nghẹn hoặc trở mình mạnh để lấy lại hơi thở.

Ngưng thở hoặc thở khò khè trong lúc ngủ

• Người thân có thể quan sát thấy người bệnh ngưng thở tạm thời (khoảng 10–30 giây, thậm chí hơn), sau đó mới thở lại.
• Đây là dấu hiệu đặc trưng và nguy hiểm nhất, cho thấy đường thở đã bị tắc hoặc não “quên” kích hoạt hô hấp.

Thức giấc giữa đêm nhiều lần

• Người bị ngưng thở khi ngủ thường thức dậy giữa đêm mà không rõ lý do, hoặc cảm thấy như bị nghẹt thở, sặc nước bọt, khát nước.
• Họ có thể đi tiểu đêm nhiều lần (2–3 lần mỗi đêm) do rối loạn hormone kiểm soát bài tiết nước tiểu.

Đổ mồ hôi nhiều khi ngủ

• Dấu hiệu ít người để ý nhưng khá điển hình.
• Khi cơ thể cố gắng “vật lộn” để lấy oxy, hệ thần kinh giao cảm bị kích thích, khiến bạn đổ mồ hôi ướt áo dù phòng không nóng.

4.2. Dấu hiệu khi thức dậy

Mệt mỏi, đau đầu buổi sáng

• Thiếu oxy trong đêm khiến não bộ không đủ năng lượng, dẫn đến đau đầu âm ỉ vùng trán hoặc thái dương.
• Cảm giác này thường biến mất sau 1–2 tiếng, nhưng nếu lặp lại thường xuyên, rất có thể bạn đang gặp rối loạn hô hấp khi ngủ.

Khô họng, khàn tiếng sau khi ngủ dậy

• Do phải thở bằng miệng suốt đêm vì đường mũi bị tắc nghẽn nên sẽ có cảm giác khát nước, cổ họng khô rát hoặc rát họng nhẹ là dấu hiệu phổ biến.

Ngủ đủ mà vẫn thấy buồn ngủ, thiếu tỉnh táo

• Dù ngủ 7–8 tiếng, người bệnh vẫn cảm thấy lờ đờ, thiếu tập trung, dễ cáu gắt do chất lượng giấc ngủ bị gián đoạn liên tục. Đây là một trong những biểu hiện sớm nhất của ngưng thở khi ngủ, thường bị nhầm lẫn với stress hoặc thiếu ngủ thông thường.

Giảm trí nhớ, kém tập trung

• Do não không được nghỉ ngơi và cung cấp đủ oxy trong đêm, khả năng ghi nhớ và xử lý thông tin bị ảnh hưởng.
• Người bệnh có thể hay quên, làm việc chậm, mất khả năng tập trung trong học tập hoặc công việc.

4.3. Khi nào nên đi khám bác sĩ?

Nếu bạn hoặc người thân ngáy to, thỉnh thoảng ngưng thở trong khi ngủ, hoặc buồn ngủ, mệt mỏi kéo dài dù đã ngủ đủ, hãy đi khám chuyên khoa giấc ngủ hoặc tai mũi họng càng sớm càng tốt.

Việc chẩn đoán sớm và điều trị đúng cách có thể giúp ngăn ngừa hàng loạt biến chứng tim mạch, thần kinh và chuyển hóa mà hội chứng này gây ra.

5. Phương pháp điều trị ngưng thở khi ngủ

Tùy vào nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng, bác sĩ sẽ chỉ định 1 hoặc kết hợp nhiều phương pháp. Dưới đây là những hướng điều trị phổ biến nhất, được sắp xếp từ nhẹ đến chuyên sâu:

5.1. Thay đổi lối sống và thói quen ngủ

Dành cho trường hợp nhẹ đến trung bình, hoặc dùng kết hợp với các phương pháp khác.
Bạn có thể bắt đầu ngay tại nhà với những bước nhỏ sau:

• Giảm cân nếu thừa cân: chỉ cần giảm 5–10% trọng lượng cơ thể cũng giúp giảm rõ rệt tần suất ngưng thở.
• Tránh uống rượu, hút thuốc, thuốc an thần trước khi ngủ, vì chúng làm cơ hầu họng giãn ra và dễ tắc nghẽn hơn.
• Nằm nghiêng khi ngủ thay vì nằm ngửa — tư thế này giúp đường thở thông thoáng hơn.
• Duy trì giờ ngủ đều đặn, ngủ đủ giấc và tạo môi trường ngủ yên tĩnh, mát mẻ.

Đây là nhóm biện pháp nền tảng – đơn giản nhưng mang lại hiệu quả lâu dài nếu duy trì đều đặn.

5.2. Sử dụng thiết bị hỗ trợ thở (máy CPAP)

Với những người ngưng thở khi ngủ trung bình đến nặng, bác sĩ thường khuyên dùng máy CPAP (Continuous Positive Airway Pressure).

• CPAP hoạt động bằng cách thổi luồng khí áp lực nhẹ qua mặt nạ, giữ cho đường thở luôn mở suốt đêm, giúp bạn thở đều và ngủ sâu hơn.
• Sau vài đêm sử dụng, bạn sẽ nhận thấy ngủ ngon hơn, ít tỉnh giấc, hết mệt mỏi và cải thiện trí nhớ rõ rệt.

Tuy nhiên, để dễ thích nghi, bạn nên được hướng dẫn chọn mặt nạ phù hợp và mức áp lực khí chuẩn y khoa.

5.3. Dụng cụ nha khoa (hàm kéo lưỡi hoặc hàm đẩy hàm dưới)

• Dành cho ngưng thở nhẹ đến trung bình, hoặc những ai không quen dùng máy CPAP.
• Thiết bị này giúp kéo nhẹ hàm dưới và lưỡi ra trước, tránh tụt vào họng gây tắc nghẽn.
• Dễ mang theo, không gây tiếng ồn, phù hợp cho người ngủ ngáy nhẹ.

5.4. Phẫu thuật

Khi nguyên nhân là bất thường cấu trúc đường thở (như vách ngăn lệch, amidan to, u mũi họng,…), bác sĩ có thể đề nghị:

• Phẫu thuật chỉnh hình vùng hầu họng,
• Cắt amidan, nạo VA, hoặc
• Phẫu thuật mũi xoang để cải thiện luồng khí.

Phẫu thuật chỉ được xem là biện pháp cuối cùng, khi các phương pháp khác không hiệu quả.

5.5. Điều trị kết hợp bệnh nền

• Nếu bạn bị béo phì, tăng huyết áp, tiểu đường hoặc bệnh tim mạch, việc kiểm soát tốt các bệnh này cũng giúp giảm đáng kể tình trạng ngưng thở khi ngủ.
• Bác sĩ có thể phối hợp điều trị đa chuyên khoa để đảm bảo hiệu quả toàn diện.

Bên cạnh việc tuân thủ phác đồ điều trị y khoa, người bệnh nên duy trì thói quen ngủ đúng giờ, hạn chế caffeine, kiểm soát cân nặng và thư giãn trước khi ngủ. Những thói quen này cũng chính là nền tảng quan trọng giúp cải thiện tình trạng mất ngủ, giúp bạn dễ ngủ và ngủ sâu hơn mỗi đêm.

6. Lời kết

Ngưng thở khi ngủ không chỉ là vấn đề “ngủ ngáy” đơn thuần, mà là một rối loạn hô hấp có thể gây ra hàng loạt biến chứng nguy hiểm như tăng huyết áp, bệnh tim mạch, đột quỵ hay rối loạn trí nhớ. Điều đáng tiếc là, phần lớn người bệnh chỉ phát hiện khi tình trạng đã kéo dài nhiều năm và cơ thể bắt đầu suy yếu rõ rệt.

Tuy nhiên, hội chứng này hoàn toàn có thể kiểm soát được nếu được chẩn đoán sớm và điều trị đúng cách. Các phương pháp như đo đa ký giấc ngủ, sử dụng máy CPAP, thay đổi lối sống và điều trị nguyên nhân nền đã được chứng minh hiệu quả trên hàng triệu bệnh nhân trên thế giới.

Vì vậy, nếu bạn hoặc người thân có dấu hiệu ngáy to, ngưng thở khi ngủ, mệt mỏi buổi sáng, hoặc buồn ngủ kéo dài ban ngày, hãy chủ động đi khám tại cơ sở y tế có chuyên khoa giấc ngủ hoặc tai mũi họng.

Một giấc ngủ trọn vẹn không chỉ giúp bạn phục hồi năng lượng và tăng hiệu suất làm việc, mà còn bảo vệ sức khỏe tim mạch, trí não và tuổi thọ về lâu dài.

Ngủ ngon là nền tảng của sức khỏe toàn thân — đừng để những cơn ngưng thở vô hình đánh cắp sự sống mỗi đêm.